Stephen Hawking, yaptığı çalışmalarla bilim dünyasına büyük katkılarda bulundu. Buluşları kadar ALS hastalığı ile de tanınan ünlü fizikçinin hayatı filmlere bile konu oldu. İşte o hayatın içinden 10 ilginç bilgi…
Stephen Hawking Hakkında Bilmediğiniz 10
Gerçek!
Fizikteki yeni gelişmeleri yakından takip
etmiyorsanız bile meşhur fizikçi Stephen Hawking’i duymuşsunuzdur. Fizikle
ilgili karmaşık düşüncelerini herkese duyurma ve çok satan “Zamanın Kısa
Tarihi: Büyük Patlamadan Kara Deliklere” isimli kitabını yazma gibi gurur
duyulacak işler yapmıştır. Conan O’Brien, “The Simpsons” veya “Star Trek”
programlarını seviyorsanız konuklarla söyleşilerde o muhteşem ince zekâsını
sergilediğini görmüşsünüzdür.
Akademik çalışmalarını bilseniz bile yine de
Hawking hakkında duymadığınız, okul sıralarından gittikçe daha fazla engelli
oluşuna ve insan ırkının geleceği hakkındaki düşüncelerine kadar uzanan birçok
ilginç gerçek vardır. Örneğin birçokları, toplamdaki etkileyici çalışmalar
bütününe rağmen Hawking’in henüz Nobel Ödülü almamasını şaşırtıcı bulur. Biz,
aldığı dikkate değer bazı nişanlardan söz edeceğiz yine de.
İlginç bir başka gerçek: Hawking 8 Ocak
1942’de doğmuştur, bu tarih aynı zamanda Galileo’nun ölümünün tam da 300.
yıldönümüdür. Bu, daha sadece başlangıç. Şimdi son derece ilham verici
hikâyesiyle ilgili bilgileri de içeren Hawking hakkındaki bazı büyüleyici ve
beklenmedik gerçekleri derinlemesine araştıracağız.
1. Okulda Vasat Notlar Aldı
Günümüzde Hawking’i, teorilerini bilimsel
olmayan bir aklın anlayamayacağı parlak bir zekâ olarak tanıyoruz.
Okuldaki çalışmalarında Hawking’in tembel biri olduğunu öğrenmek, bu nedenle
şok gibi gelebilir. Aslında 9 yaşındayken notları sınıfının en kötüleri
arasındaydı. Birazcık çabayla notlarını orta sıralara çıkardı, ama daha fazlasına
değil.
Bununla birlikte çok erken yaşlardan itibaren
eşyaların nasıl çalıştığına meraklıydı. Saatleri ve radyoları parçalarına
ayırmasıyla bilindiğinden bahsetmiştir. Ancak onları tekrar çalışabilecek
şekilde birleştirmede çok iyi olmadığını itiraf etmiştir. Takma adının
“Einstein” olduğuna bakılırsa, kötü notlarına rağmen hem öğretmenleri hem de
arkadaşları, aralarında geleceğin dâhisinin bulunduğunu anlamış görünüyorlardı.
Vasat notlarıyla ilgili sorun, babasının onu
Oxford’a göndermek istemesi, fakat burs olmadan okul ücretini karşılayacak
parasının olmamasıydı. Neyse ki burs sınavlarının hepsinden en yüksek notu
aldı, fizik sınavından ise neredeyse tam puan çekti.
2. Biyolojiden Hoşlanmazdı
Stephen Hawking, küçük yaşlardan beri
matematiği severdi ve matematik eğitimi almak isterdi. Babası Frank’in ise
farklı düşünceleri vardı. O, Stephen’ın tıp eğitimi almasını istiyordu. Fakat
bilime çok meraklı olmasına karşın Stephen biyolojiyle ilgilenmedi. Biyolojiyi
“çok belirsiz, çok tanımlı (ezberli)” bulduğunu söylemiştir. Aklını daha kesin
ve iyi tanımlanmış kavramlara adayacaktı.
Ancak Oxford’da ana dal eğitimi olarak
matematik yoktu. Stephen’ın Oxford’a girmesi ve fizik eğitimi almasında
uzlaşmaya varıldı. Aslında, fizikte bile, daha büyük sorulara odaklandı.
Atomaltı parçacıkların hareketlerini inceleyen parçacık fiziği ile büyük evreni
bir bütün olarak inceleyen evrenbilim arasında tercih yapması gerektiğinde
ikinciyi tercih etti. O zamanlar evrenbilim, kendi sözleriyle, “bir bilim dalı
olarak çok az kişi tarafından tanındığı” hâlde evrenbilimi seçti.
Nedenini açıklarken parçacık fiziğinin
“bitkibilim gibi göründüğünü, ortada bütün o parçacıklar olduğu hâlde hiç kuram
olmadığını” söyledi.
3. Oxford Kürek Takımındaydı
Biyografi yazarı Kristine Larsen, Oxford’daki
ilk bir-iki yılında Hawking’in yaşadığı yalnızlık ve mutsuzluktan bahseder. Bu
bunalımdan onu çekip çıkaran şey, kürek takımına katılmaktı. Fiziksel engellere
yol açan hastalığının tanısını konmadan önce bile Hawking çok iri veya atletik
denebilecek bir yapıya sahip değildi. Buna karşın kürek takımları Hawking gibi
daha küçük yapılı erkekleri dümenci olarak alıyordu, bu pozisyondaki kişi kürek
çekmiyordu, onun yerine yönü ve kürek çekme hızını idare ediyordu.
Kürek çekme Oxford’da çok önemli ve rekabetçi
bir spor olduğundan Hawking’in takımdaki görevi onu çok popüler
yaptı. Hawking’i o günlerden tanıyan kürekçi bir arkadaşı onu “maceracı bir
tip” diye hatırladı. Kürek takımı Hawking’in popüler olmasını sağladıysa da
ders çalışma alışkanlıklarını bozdu. Haftada altı öğleden sonra kürek
çalışmalarıyla meşgul olan Hawking “işin kolayına kaçmaya” başlayıp
“laboratuvar raporlarını hazırlamak için yaratıcı analizler” kullandı.
4. 21 Yaşındayken Birkaç Yıl Ömrü
Kaldığını Söylemişlerdi
O zamanlar yüksek lisans öğrencisi olan
Hawking yavaş yavaş sendeleme ve genel sakarlık belirtileri göstermeye başladı.
Noel tatili için okuldan eve geldiğinde ailesi endişelendi ve bir doktora
görünmesi için ısrar etti. Ancak bir uzmana görünmeden önce, gelecekteki eşi
Jane Wilde’la tanıştığı bir yılbaşı partisine katıldı. Jane onun “espri
anlayışı ve bağımsız kişiliği”nden etkilendiğini hatırlıyor.
Hawking bir hafta sonra 21 yaşına girdi,
ondan hemen sonra da ne rahatsızlığı olduğunu anlamak için test yaptırmak üzere
iki haftalığına hastaneye yattı. Orada amyotrofik lateral skleroz (ALS) tanısı
kondu; aynı zamanda Lou Gehrig hastalığı olarak da bilinen bu rahatsızlık,
hastaların istemli kas kontrolünü kaybetmelerine neden olan nörolojik bir
hastalıktır. Doktorlar ona büyük olasılıkla sadece birkaç yılı kaldığını
söylediler.
Hawking şoka uğradığını ve bunların neden
onun başına geldiğini düşündüğünü anımsıyor. Yine de hastanede kan kanserinden
ölmek üzere olan bir oğlan çocuğunu görmek, kendisinden daha kötü durumda
olanların da bulunduğunu hatırlatıyor ona. Hawking hayata daha iyimser bakmaya
çalıştı ve Jane’le çıkmaya başladı. Kısa süre sonra nişanlandılar; nişanlanmalarını
“uğruna yaşanacak bir şey” olarak anıyor.
Neden Hawking’le evlenmek istediği
sorulduğunda Jane, o günlerde “çok korkunç bir nükleer bulut” tehdidi altında
yaşadıklarını, “uyarı verildikten sadece dört dakika sonra bütün dünyanın yok
olabileceğini ve elindekilerin tadını çıkarmak” istediklerini söylemiştir.
5. Sınırsız Evren Kuramının
Oluşturulmasında Yer Aldı
Hawking’in başlıca başarılarından biri (ki
bunu Jim Hartle’la paylaşmıştı), 1983’te evrenin sınırlarının olmadığı kuramını
ortaya atmasıydı. 1983’te, evrenin şekli ve doğasını anlamak amacıyla, Hawking
ve Hartle kuantum mekaniği (mikroskobik parçacıkların hareketlerini inceleme)
ve genel görelilik (kütlenin uzayı bükmesi ve kütleçekim ile ilgili
Einstein kuramları) kavramlarını birleştirerek evrenin kapsanan bir varoluş
olduğunu, ancak yine de sınırları olmadığını gösterdiler.
Bunu akılda canlandırabilmek için, Hawking
insanlara evreni Dünya’nın yüzeyi gibi düşünmelerini söyler. Bir küre olduğu
için Dünya yüzeyinde herhangi bir yöne gidebilir ve asla bir köşe, bir kenar
veya Dünya’nın “son”u denebilecek bir sınıra ulaşmazsınız. Bununla birlikte
buradaki temel farklılık, Dünya yüzeyi iki boyutluyken (Dünya’nın kendisi üç
boyutlu olduğu hâlde Dünya yüzeyi sadece iki boyutludur.) evren dört
boyutludur.
Hawking uzayzamanın Dünya’nın üzerindeki
enlem çizgileri gibi olduğunu belirtir. Kuzey Kutbu’ndan (evrenin başlangıcı)
başlayıp güneye gittikçe ekvatoru geçinceye kadar dairelerin çevre uzunlukları
büyüyecek, geçtikten sonra küçülmeye başlayacaktır. Bu, evrenin uzayzamanda
sonlu olduğu ve sonunda tekrar çökeceği anlamına gelmektedir, ancak en az 20
milyar yıl daha değil. Bu, zamanın geri gideceği anlamına mı geliyor? Soruya
cevap vermek için biraz çabaladıktan sonra Hawking, hayır, dedi; çünkü evrenin
düzenli enerjiden düzensiz enerjiye olan eğiliminin tersine döneceğine inanmak
için herhangi bir neden yok.
6. Kara Delikler Üzerine Bir İddiayı
Kaybetti
2004 yılında, deha Hawking kara deliklerle
ilgili 1997’de girdiği bir iddiayı bilim insanı arkadaşının kazandığını ve
kendisinin yanıldığını itiraf etti. İddiayı anlamak için öncelikle biraz geri
gidip kara deliğin ne olduğunu anlayalım.
Yıldızlar devasadır, kütleleri o kadar
büyüktür ki kütleçekimleri her zaman inanılmaz derecede güçlüdür. Yıldız
çekirdeksel yakıtını yakıp bu enerjiyi dışarı vermeye ve böylece kütleçekime
karşı koymaya devam ettiği müddetçe sorun yoktur. Fakat yeterince büyük bir
yıldız “öldüğünde” veya söndüğünde kütleçekim, daha güçlü (daha ağır basan)
kuvvet olur ve büyük yıldızın kendi üzerine çökmesine yol açar. Bu da bilim
insanlarının kara delik dediği şeyi oluşturur.
Bu çökmede kütleçekim o kadar güçlüdür ki
ışık bile bundan kaçamaz. Bununla birlikte Hawking 1975’te kara deliklerin
siyah olmadığını ileri sürmüştür. Daha çok, enerji yayarlar. O zamanlar
Hawking, en sonunda buharlaşan kara delikte bilginin kaybolduğunu söylemişti.
Buradaki sorun, bilgi kaybı fikrinin, kuantum mekaniği yasalarıyla çelişmesi,
Hawking’in deyişiyle “bilgi paradoksu” yaratmasıydı. Amerikan kuramsal
fizikçisi John Preskill bilginin kara delikte kaybolduğu sonucuna katılmadı.
1997’de, bilginin deliklerden kaçabileceğini, böylece kuantum mekaniği
yasalarını çiğnememiş olacağını söyleyerek Hawking’le bir iddiaya girdi.
Hawking, yanıldığını itiraf edebilecek kadar
centilmen bir insandı; nitekim 2004’te de yanıldığını itiraf etti. Bilimsel bir
konferansta ders verirken, kara deliklerin birden fazla “topolojisi” olduğundan,
tüm topolojilerden yayılan bütün bilgiler ölçüldüğünde bilginin kaybolmamış
olacağını söyledi.
7. Sayısız Ödül ve Nişan Almıştır
Fizikteki uzun kariyeri boyunca Hawking
inanılmaz etkileyici bir ödüller ve nişanlar serisi kazanmıştır. Hepsini
sıralayarak buradaki küçük alanda sizi yormak istemeyiz, sadece önemli
olanlarından bazılarını gözden geçireceğiz.
Hawking 1974’te Kraliyet Derneği (geçmişi
1660’a dayanan kraliyet bilim akademisi) üyeliğine kabul edildi, bir yıl sonra
Papa VI. Paul, onu ve Roger Penrose’u Papa XI. Pius Bilim Altın Madalyası ile
ödüllendirdi. Daha sonra Kraliyet Derneği’nin verdiği Albert Einstein Ödülü ve
Hughes Madalyası’nı da aldı.
Hawking, 1979’a kadar akademik dünyada yerini
öyle sağlamlaştırdı ki İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nden Lucasian
Matematik Profesörü unvanını elde etti, bu pozisyonu 30 yıl boyunca elinde
tutacaktı. Geçmişi 1663’e dayanan bu makamı elinde tutan ikinci kişi Sir Isaac
Newton’dan başkası değildi.
1980’lerde Hawking’e Birleşik Krallık’ta
şövalyelik unvanının hemen altındaki rütbe olan Britanya İmparatorluğu
Kumandanlığı yetkisi verildi. Ayrıca ulusal hizmetin takdiri olarak Onursal
Liyakat Nişanı Sahibi (Companion of Honour) de oldu. Aynı anda 65 üyeden daha
fazla kişi bu nişana sahip olamıyor.
2009’da Hawking, Birleşik Devletler’in en
yüksek sivil rütbesi olan Başkanlık Hürriyet Madalyası ile ödüllendirildi.
Bütün bu süre zarfında Hawking en az 12 fahri
doktorluk da elde etti. Bununla birlikte Nobel Ödülü hâlâ ondan kurtulmaya
devam etmektedir.
8. Çocuk Kitapları Yazarıdır
Stephen Hawking’in özgeçmişinin en
beklenmedik özelliklerinden biri, çocuk kitapları yazarı olmasıdır. 2007’de
Hawking ve kızı, Lucy Hawking, birlikte “George’un Evrene Açılan Gizli
Anahtarı” adlı kitabı yazdılar.
Kitap, ailesinin teknoloji karşıtlığına
başkaldıran George adındaki bir oğlan çocuğu ile ilgili kurgu hikâyedir. George
komşularıyla arkadaşlık kurmaya başlar, bunlardan biri bilgisayarı da olan bir
fizikçidir. Bu güçlü bilgisayar, George’un uzaya girmesi ve orayı görmesi için
kapılar (portallar) sağlar. Tabii ki kitabın çoğu kısmı, çocuklara kara
delikler ve yaşamın başlangıcı gibi ağır bilimsel kavramları açıklamak için
yazılmıştır. Bu bağlamda, çalışmalarını hep daha fazla kişiye ulaştırmaya
çalışan Hawking’in böyle bir kitap yazmak istemesi çok yerindedir.
Kitap, George’un maceralarını anlatmaya devam
edecek bir üçlemenin ilk kitabı olarak yazıldı. Serinin sıradaki kitabı “George’un
Kozmik Hazine Avı” adıyla 2009’da yayınlandı.
9. Uzaylıların Varlığına İnanır
Hawking’in evrenbilim üzerine yaptığı bütün
çalışmalar dikkate alındığında, uzaylı yaşamın varlığı hakkında onun
düşüncelerinin merak edilmesi çok normaldir. 2008’de NASA’nın 50. yıldönümü
kutlamasında Hawking konuşmacı olarak davet edilmişti ve konuşmasında bu
konudaki düşüncelerinden bahsetti.
Hawking, evrenin enginliği düşünüldüğünde,
orada bir yerde çok büyük bir ihtimalle ilkel uzaylı yaşamın ve hatta başka
zeki bir yaşamın olabileceğini belirtti. Hawking şöyle dedi:
“İlkel yaşama çok sık rastlanabilir, zeki
yaşam ise çok nadirdir.”
Tabii hemen arkasından kendisine özgü zekice
espri anlayışını konuşturdu:
“Bazılarımız Dünya’da da henüz bu yaşam
biçiminin oluşmadığını söyleyecektir.”
İnsanların uzaylılarla karşılaşmaktan
sakınması gerektiğini, çünkü uzaylı yaşamın muhtemelen DNA-bazlı olmayacağını
ve bizim de onların getireceği hastalıklara karşı koyamayacağımızı söyleyerek
konuşmasına devam etti. Hawking, Discovery Channel’da yayınlanan “Stephen
Hawking’le Evrene Yolculuk” belgesel serisinde bir bölümü de uzaylıların
varlığı üzerine yaptı.
Bu bölümde, uzaylıların, büyük bir ihtimalle,
kendi gezegen kaynaklarını “erişebilecekleri gezegenleri ele geçirmeye ve
sömürgeleştirmeye harcayan göçebeler” olacağını anlattı. Ya da güneşin bütün
enerjisini bir alana odaklamak üzere bir ayna sistemi kurabileceklerini ve
böylece uzayzamanda yolculuk etmek için bir solucan deliği yaratabileceklerini.
10. İnsan Irkını Kurtarmak İçin
Yerçekimsiz Uçuş Yaptı
2007’de, 65 yaşındayken Stephen Hawking
hayatının yolculuğunu yapma fırsatı yakaladı. Zero Gravity A.Ş. sayesinde
sıfır-yerçekimini yaşayıp tekerlekli sandalyesinin dışında havada durabildi.
Uçuş sırasında birçok kere yapılan ve herbiri 25 saniye süren keskin iniş ve
çıkışların, yolculara yerçekimsizliği yaşattığı bir uçak yolculuğuydu bu.
Kırk yıldır ilk kez tekerlekli sandalyesinden
kurtulan Hawking jimnastik saltolar bile attı. Bunun dışında, alt yörüngesel
uçuş yolculuğu için Richard Branson’ın Virgin Galactic şirketinden yer ayırttı.
Fakat belki de buradaki en ilgi çekici nokta,
Hawking’in ne yapabileceği değil, neden yaptığıdır. Bunu yapmak isteme nedeni
sorulduğunda, Hawking tabii ki uzaya gitme arzusundan bahsetti. Fakat uzay
yolculuğuna çıkma ve onu tümüyle desteklemesinin nedenleri daha derine iniyor.
Hawking, küresel ısınma veya nükleer savaş
olasılığı yüzünden, insan ırkının geleceğinin, eğer uzun bir geleceği olacaksa,
uzayda olacağını söylemişti. O, uzay turizminin insanların ulaşabileceği
maliyette olmasını umuyor ve özel uzay keşif yolculuklarını destekliyor.
Hawking, hayatta kalabilmemiz için başka gezegenlere giderek onların
kaynaklarını kullanabilecek seviyeye gelmemizi umut ediyor.
Yazar: Şule Ölez
Kaynak: www.evrimagaci.org
