Referans gazetesinin üçüncü yılına adım atarken başlattığı “Türkiye”nin Hızlı Balıkları” adlı kapsamlı dizi için genç muhabir arkadaşlarımın yaptığı araştırma ve söyleşiler, iş insanı ve yönetici profilinin hızla değişmekte olduğunu ortaya koyuyor. Geçen ilkbahar ayları süresince ekonomide yaşanan ve zamanla dinmesi beklenen dalgalanmalara karşı verilen tepkinin, geçmiş yıllara göre daha dirençli ve olgun olması da bu gözlemi güçlendiriyor.

Değişen paradigmaya uyum sağlamada büyük mesafe alan girişimcilerimiz ve is insanlarımızın değişen profilinin başlıca karakter çizgilerini şöyle özetlemek mümkün:

-Girişimcilerimiz dünyaya ve iş hayatına eskisine göre daha pozitif bakıyor. Mazeretlerin arkasına saklanmak yerine imkansızlıklarla elinden geldiğince mücadele etmeyi tercih ediyor.

-Yeni iş sahibi ve yönetici kuşağı, geçmiş dönemlere göre daha “dışa dönük ve atak” bir profil veriyor.

-Geçen yüzyılda “Ortadoğu ve Balkanların en büyüğü” olmakla yetinilirken, yeni kuşak girişimciler, yönettikleri kuruluşları bir “Avrupa şirketi” hatta bir “dünya şirketi” durumuna getirmeyi hedefliyor.

– Yeni iş insanı kuşağında eleştirel ve analitik düşünce yeteneği daha yüksek. Bunun en önemli kanıtı, zengin ülkelerde yaşanan 2001-2003 resesyonu sırasında ortaya çıktı. Avrupa”daki farklı tüketici segmentlerinin taleplerine uygun elektronik, beyaz eşya ve konfeksiyon ürünleri ile dış pazarlara giren girişimcilerimiz, dış ülkelerdeki durgunluğa rağmen ihracatlarını hızla artırmayı başardı.

– Krizlerle, iç ve dış ekonomik istikrarsızlıklarla boğuşarak pişen yöneticilerimiz, geçmiş dönemlere göre daha fazla özgüvene sahip görünüyor. Bu özgüven, AB”ye uyum sürecinin zahmet ve sıkıntılarını aşmak konusunda iş dünyasının en büyük kozu olacak.

İddialı hedefler

Zor koşullarda şirketlerinin temelini atıp büyüten “kurucu babalar”ın yerine geçen ikinci kuşak, daha eğitimli ve dışa açık olduğu için, iç ve dış pazarlarda büyüme şansını daha iyi değerlendiriyor. Pazarı okuma yeteneği ve teknolojiyi izleme düzeyi açısından Avrupa”daki meslektaşlarına hızla yaklaşan genç profesyonellerimiz ise küreselleşme döneminin yeni oyun kurallarına uyum konusunda olumlu performans gösteriyor. Çünkü profesyonellerimizi eğitim düzeyi ve yüzde 67 olan yabancı dil bilme oranı, örneğıin Almanya ve Fransa”dakinin gerisinde değil.

Türkiye, bugün 2015 yılında AB”nin tam üyesi olmak ve 2023 yılında AB”nin ortalama refah düzeyine ulaşmak hedeflerine kilitlenmiş durumda. Girişimcilerin ve profesyonellerin değişen profilleri ve küreselleşme dönemine uygun olarak kazandıkları hız, bu hedeflere ulaşılmasını kolaylaştıracak. İşçilerimizin, esnaf ve tüccarın artan verimliliği ile KOBİ”lerin hız kazanarak yapacakları atılım, gelecek dönemde Türkiye”nin önünü açacak.

Bu hedeflere ulaşmak için, kısa vadeli sorunların ve günlük sıkıntıların arada bir üstüne çıkmak ve gözümüzü geleceğe dikmek şart. Kısa vadenin bizi hep zorlayan sırat köprüsünü bir geçebildiğimiz takdirde, Türkiye”nin erişebileceği nokta, en iyimser kişileri olanları bile şaşırtabilecek. Bunun için girişimcilerin aşağıda özetlediğimiz olumlu yönlerini geliştirmeleri, zaaflarını ise azaltması gerekiyor.

Girişimcilerin geliştirmeleri gereken yönleri

İş insanlarımız, aşağıdaki erdem, yetenek ve becerilerini geliştirdikleri takdirde, Türkiye”nin ekonomik kurtuluşuna daha büyük katkıda bulunabilirler:

Varkalım azmi: İnsanımızda yapı olarak en zor koşullarda bile ayakta kalmayı sağlayan bir varkalım azmi var. Amerikalı yazar Mary Lee Settle, Kore”deki bir esir kampında yaşananları bir emekli albay arkadaşının tanıklığı ile naklederken, bu azmin altını çiziyor. “Eğitim düzeyleri daha yüksek olan Amerikalı arkadaşlarım, kısa sürede çözüldü ve sık sık hastalandı. Ölenler. oldu. Biz kendimize bakmayı beceremiyorduk. Türkler ise hayatta kalmayı biliyorlardı. Bizden fazla yiyecekleri yoktu ama neleri varsa paylaşıyorlardı. Örgütlüydüler. Hastalanan Amerikalılara da onlar baktı…” Bu uyum yeteneği , ayakta kalma cesareti ve varkalım azmi, iş insanlarımızda da var. Öyle olmasa, bu kadar krize ve istikrarsızlığa rağmen hâlâ “Yıkılmadım, ayaktayım!” diyebilirler miydi?

Ribaunt yeteneği: Kırılgan ruh hali nedeniyle ikide bir tökezlememize rağmen, girişimcilerimiz sıkıntılı bir dönemden sonra kendilerini çok çabuk toparlayabiliyor. Kriz yıllarının hemen ertesinde yüksek büyüme hızlarına ulaşılması bu yeteneğin en önemli göstergesi sayılıyor. Kocaeli”nde 1999 depreminden hemen üç ay sonra, deprem öncesi kapasite kullanım oranlarına ulaşılması da ribaunt yeteneğinin diğer bir kanıtını oluşturuyor.

Ticari zekâ: Bu topraklarda yaşayan insanların ticari zekâsı hep yüksekti. Dünyanın ilk ticaret merkezi 9000 yıl önce Çatalhöyük”te kurulmuştu. Para ve bankacılık gibi uygulamalar da ilk kez Frigya ve Lidya”da geliştirilmişti. Bunlara Ortadoğu insanının ticari becerileri de eklendiği için girişimcilerimiz alım-satım konularında başarılı bir performans gösterebiliyor. Bu ticaret yeteneğinin, küresel dönemin oyun kurallarına uygun şekilde geliştirilmesi, cari işlemler açığı sorununu çözebilir.

Teknoloji merakı: Girişimcilerimiz yeni bir tesis kurduklarında, en ileri teknolojiyi seçiyor. Fuarlara giden sanayiciler hep en modern makineleri satın alıyor. Bu tercih verimliliğin yükseltilmesini kolaylaştırıyor. Ancak teknoloji üretimi ile araştırma ve geliştirme konusunda maalesef pek istekli görünmüyoruz.

Küresel zihniyet: Büyük bir imparatorluğun mirasçıları olarak, farklı kültürlerden olan insanlarla birlikte yaşamak ve iş yapmak konusunda epey deneyimimiz var. Bu deneyim, gelecek yıllarda ihracatın artırılması, ve yabancı sermaye ile işbirliğinin güçlendirilmesi gibi konularda işe yarayabilir.

Uyum becerisi ve esneklik: Hızlı değişim dönemlerinde ancak değişen ortama ve yeni oyun kurallarına uyum sağlayanlar varlıklarını sürdürebiliyor. Dünya görüşü ve hayat tarzı açısından en gelenekçi girişimcilerimizin bile, ekonomideki yeni trend ve modalara uyum sağlamada gösterdiği başarı, ekonomiye dinamizm kazandırıyor ve gelecek için umut veriyor.

Hızlı olmak: Yeni dönemde yalnız, düşünce, tasarım, karar alma, üretim ve pazarlamada hızlı olanların ayakta kalabileceğini fark eden iş insanlarımız, gerekli önlemleri erkenden alabiliyor. Avrupa Birliği”nde ise 100 yılı aşkın bir sanayi geleneğinin varlığı, iş dünyasının yeniliklere sıcak bakmasını zorlaştırıyor ve üye ülke ekonomilerini yavaşlatıyor.

Cesaret: Ekonomide devlet desteğinin öneminin giderek azalması, iş insanlarımızı gerçek bir kapitalist gibi daha cesur kararlar almaya zorluyor. Bu cesaretin, gözü kara bir iş yapma biçiminden, riskleri de dikkate alan ihtiyatlı bir dinamizme dönüşmesi, gelecek dönemde ekonominin itici gücü haline gelebilir. Cesaretin özellikle, bugüne kadar el atılmamış yeni iş alanlarında gösterilmesi ise ekonominin yıllanmış sorunlarını çözebilir.

Bilgi ve öğrenme açlığı: Geçen yüzyılın 90”lı yıllarına kadar yalnız kendi aklını seven ve kendi bilgisine güvenen girişimcilerimiz son dönemde profesyonellerin, uzmanların ve danışmanları ürettiği bilgilere de değer vermeye başladı. 21. yüzyılda bilginin para ve sermaye kadar önemli bir üretim faktörü olduğunu fark eden girişimcilerin öğrenmeye verdikleri önem, bilgi açığımızı hızla kapatacak gibi görünüyor.

Girişimci ruh: İş insanlarımızın yukarıdaki olumlu yönlerinin verdiği dinamizm sayesinde girişimci bir ruha sahip olduğunu söylemek mümkün. Bu “dışa dönük ve atak” iş yapma biçimi yeni krizlerle törpülenmediği takdirde, Türkiye gelecek 10 yılda AB”nin en dinamik ülkesi olabilir. Eğer iş dünyası diğer yazıda vurguladığımız zaaflarını azaltmayı başarabilirse, bu girişimci ruh sayesinde Türkiye 21. yüzyılın ilk çeyreğinde bir ekonomik mucizeye imza atabilir.

GİRİŞİMCİLERİN KURTULMASI GEREKEN ZAAFLARI

İş sahipleri, yöneticiler ve girişimciler, kültürümüzden ve ekonomi tarihimizden gelen aşağıdaki zaafların etkisinden kurtuldukları takdirde, performansların en yüksek noktaya yükseltebilir:

Sürekli sızlanma alışkanlığı: Girişimcilerimiz en iyi zamanlarında bile hallerinden şikayet eder. Tarihsel olarak Osmanlı dönemindeki mülke el konma (müsadere) korkusundan kaynaklanan bu sızlanmaların arkasında rakipleri kazançlı bir işten uzak tutma amacı da yatar. İş dünyasındaki dernek ve oda başkanlarının bir bölümü ise ağlaklığı, devletten daha fazla teşvik ve destek koparmak için bir araç olarak kullanır. Mafyanın musallat olmasından korktuğu için işlerini kötü gittiğini söyleyenler de vardır. Maliye”nin genellikle hiç vergi vermeyenlerin değil de başarılı ve iyi kazanç sağlayan mükelleflerin peşine düşmesi de, girişimcilerin “İşler iyi gidiyor” demesini önler.

Taklitçilik: Bizde, küçük esnaftan büyük holding sahiplerine kadar taklitçilik çok yaygındır. İş insanlarımız, yeni ve modern iş alanlarına yatırım yapmak yerine, başarılı olan komşusunu taklit eder. Bu eğilim, atıl kapasitelerin ortaya çıkmasına ve kâr marjlarının gerilemesine yol açar.

Yeni iş alanlarından uzak durmak: Taklitçiliğin bir sonucu olarak, yeni ve ileri teknoloji ürünlerine yönelik iş alanlarına yatırım yapan girişimcilerin sayısı yok denecek kadar azdır. Nitekim, son 10 yılda kendi işlerinde başarılı olan tekstilcilerimiz, ileri elektronik, kimya veya biyoteknolojiye yönelmek yerine, parasını lüks konut projelerine yatırmaya başladı. Oysa Güney Kore tekstilden kazandığını elektroniğe yatırarak büyümesini hızlandırmasını bildi.

Deniz korkusu: Girişimcilerimiz geleneksel olarak deniz ticaretine soğuk bakar. 1082”de yazılmış ve 500 yıl Doğu”da sultanların, şehzadelerin ve vezirlerin başucu kitabı olmuş, Kabusname adlı eserde, tüccara şu öğütler verilir: “10 akçen kuru yer seferinde buçuk kâr (yüzde 5 kazanç) getiriyorsa bir akçe kâr (yüzde 10) için denize girme. Gerçi deniz seferinin kârı bol olur ama zahmeti ve ziyanı fazladır… Deniz ticareti hem mala tehlikelidir, hem cana.. Ama acayip eserlerini görmek için bir kez denize girsen uygundur. O da ibret için, kâr için değil…” Girişimcilerimiz, kitabın yazarı Keykavus”un bu öğütlerini yüzyıllardır dinlediği için üç tarafı denizle çevrilmiş olan Türkiye”de Karadeniz Bölgesi dışında yeni pazarlara yelken açmış armatörlerin sayısı çok azdır.

Ortaklıktan çekinmek: “Ortaklı inekten, buzağı yeğdir”, “Ortak malda hayır yoktur” gibi atasözlerimizde de vurgulandığı gibi, iş kültürümüzde ortaklığa pek sıcak bakılmaz. Girişimcilerimiz, mülkiyet kıskançlığı nedeniyle ortaklık, stratejik ittifak ve işbirliği konusunda kılı kırk yarar. Büyük holdinglerimiz arasında stratejik işbirliğine nadiren rastlanır.

Mikroyönetim: Özellikle küçük ve orta boy işletmelerin sahipleri, büyüme stratejisi geliştirmek yerine, işin her türlü ayrıntısı ile uğraşır. Bu girişimciler, yönetim kadrosuna yetki devrine yanaşmadıkları ve ayrıntılar içinde boğuldukları için yaklaşan riskleri ve fırsatları algılayamaz.

Sistematik düşünme eksikliği: İş insanlarımız herhangi bir sorunla karşılaştıklarında, tablonun bütününe bakıp kalıcı çözümler aramaya pek yatkın değildir. Sorunları kısa görünen ama sapa yollardan çözme alışkanlığı nedeniyle, aynı sorunlarla tekrar karşılaşır.

Güvensizlik: Bazı haklı nedenleri de olsa, girişimcilerimiz, komşusuna, ortağına, iş yaptığı kimselere hatta devlete bile güven duymaz. Oysa iş hayatı ancak güven ortamında gelişebilir. Güvensizlik piyasalardaki normal dalgalanmalara bile abartılı tepkiler verilmesine neden olur. Bu “panik atak” nöbetleri, volatilite ve istikrarsızlığa, istikrarsızlık ise güvensizliğin artmasına yol açar.

Ankara”ya aşırı bağımlılık: İş insanlarımız, bir kapitalist olarak kendi gücüne ve yeteneklerine güvenmek yerine, tüm karar ve eylemlerinde Ankara”ya aşırı ölçüde bağımlıdır. Bu bağımlılık, onun kendi iş yapma biçimini ve kararlarını sorgulamasını ve kendi ayakları üzerinde sağlam durmasını önler. İşleri kötü gittiği zaman, yaptıklarını gözden geçirmek yerine hükümeti suçlar, yatırım yaparken de Ankara”dan bir yönlendirme ve sinyal bekler.

Yalnız kısa vadeye yoğunlaşmak: Zamanın algılanmasında daha çok geçmişe ve bugüne yoğunlaşan bir kültürümüz var. İş dünyasında ise ufkumuz ancak kısa vadeli geleceğe kadar uzanıyor. Girişimcilerimiz fırsatları ve riskleri orta ve uzun vadeli olarak incelemekte zorlanıyor. Kısa vadeli olay trafiği içinde sıkışıp kalanlar ise çoğunlukla kırılgan oluyor, negatif ve karamsar düşüncelere kapılıyor. Yabancı girişimciler ise olaya daha uzun vadede ve tarafsız olarak baktıkları için, fırsatları bizden iyi değerlendiriyor.